Artikuluak

Zer esana sortu du Autokarabana eleberriak. Fikzioa ala autobiografikoa ote den, autofikzioa ala muturreko fikzioa. Triburako ala unibertsala. Egilearen oso antzekoa den gizon baten gatazka txikiak kontatzen ditu Etxegoienen lehen nobelak.

Liburua atera, eta irakurria eta kritikatua izan da. Nola daramazu liburuaren emantzipazioa?

Oso ondo. Hori da helburua: emantzipazioa. Alde batetik, argitaratzea bera sekulako deskantsua da; eta bestetik, sortzen ari den erreakzioa oso ona da, nik ezin nuen gehiagorik eskatu.

Kritikak irakurri dituzu?

Bai, noski.

Eta zer da gehien gustatu zaizuna?

Kritika onak izan dira gehienak. Batzuek azpimarratzen dute liburu honen desberdintasuna. Badela kontatzeko modu bat, normalean ematen ez dena, badela pertsonaia zentral bat normalean agertzen ez den modukoa, hemen ez dagoena misio batekin, baizik eta bizitza datorkion moduan bizitzen duena.

Berritasun horren kontziente zinen?

Bai.

Berritasunaz gain, ausardia nabarmendu dute.

Nik ez dut esaten ausardia dagoenik. Nik nahi nuen nire moduko norbaiten bizitza kontatu, ni naizen horren bizitza... Material hori delako eskura neukana. Baina printzipioz ez zegoen ez asmo terapeutikorik, ez exibizionistarik ez autobiografikorik. Nik fikzioa idatzi nahi nuen, eta dakidanaz idatzi behar nuen, hori da klabea: dakidanaz idaztea. Ez nuen eraman nahi neure burua beste eszenario batera, eta ez nuen nahi beste pertsonaia bat haragiztatu liberazio misio batekin... Hori egin nezakeen, baina hori ez neukan eskura. Eskura neukan nire bizitza eta nire zirkunstantziak.

Fikzioa, autofikzioa... asko hitz egin da horretaz. Esan dute errealistegia dela fikzioa izateko...

Nik kategoria horietan ez dut sinesten. Fikzioa akordio bat da idazlearen eta irakurlearen artean. Fikzio hori zutik dagoen bitartean, ez dago beste berriketarik. Ez zait iruditzen teorizatzeko moduko langaia denik. Ez naiz sartu debate horretan.

Badirudi bulkadaka idatzia dagoela: eseri eta bota. Baina era berean, badirudi esan nahi zenuena dela esan duzun hori. Nolakoa izan da idazketa prozesua?

Idazketa prozesua egunerokoa izan da. Egunero esertzen nintzen ordubete idazteko, jakin gabe zer idatzi behar nuen. Asteburuetan orduak eta orduak ziren, eta abuztuetan ere berdin. Orduak eta orduak izan dira, lan bat bezala.

Bukaera, hariak, garapena... ez zenituen aurrez pentsatuak, beraz.

Erreka bat bezala izan da, jesarri eta hasi idazten, aldez aurretik idatzi duzuna kontuan izanik baina zer idatziko duzun jakin gabe. Idazten ari zarela amaiera edo garapen posibleak bururatzen zaizkizu, eta horren arabera norabide batean idazten duzu. Baina ez modu programatuan: ez nekien nola bukatu behar zen, ez nekien nora nindoan, ez ze pertsonaia agertuko zitzaizkidan bidean... Nobela bizirik egotearen gogoak eraman nau. Kontakizuna moteltzen ari zela ikusten banuen, nire buruari salto bat eskatzen nion. Batzuetan salto mortalak izan dira. Badaude nobelan hiruzpalau momentu apurtu egiten dena ordura arte gertatu dena. Zergatik egin dut hori? Erakusteagatik zerbait zentzu literario-filosofiko edo ideologikoan? Agian, baina, batez ere, nobelari entretenigarritasuna ematearren. Gauza entretenigarri bat egitea, hori izan da nire helburu nagusia.

Ze irakurle izan duzu buruan? Ez dirudi akademia edo kritika buruan izan duzunik...

Bai, bai, bai. Nik denentzat idatzi dut. Irakurlea, baino gehiago, euskal hiztuna izan dut gogoan, euskal hiztun estandarra, existitzen ez dena. Ikertzeke dago zein den euskal hiztun estandarra, eta seguruenik ezin da ailegatu konklusio argi batera. Nik idatzi dut bihozkadak bultzatuta. Jendea identifikatuko den hizkuntz eredu batekin, ulergarritasunaz haratago edo honantzago dagoen eredu batekin. Jendeak bere egingo duen hitz egiteko modu batekin idatzi dut, hori zen helburua.

Badirudi Neurona eta Zeurona-ko teoria praktikara ekarri duzula.

Egia da, ekartzen saiatu naiz.

Eta badirudi Elias Aldasoro protagonistak irakurria duela.

Hizkuntzaren gaineko interpretazio gordinak daude hemen. Saiakeran esan ezin diren gauza asko idatzi litezke nobelan, fikziozko pertsonaiaren ahotik.

Pertsonaiek hizkuntzarekin duten jarrerak asko esaten du pertsonaien izaeraz, hipokrisiaz batez ere...

Hipokrisiaz eta kontrakoaz ere bai. Euskarak berak potentzialidade literario handia ematen du, euskararen arabera guztiok nola erretratatzen garen akojonantea da, bikaina. Denok erretratatzen gaitu euskararekiko dugun harremanak. Hor sekulako pagotxa zegoen literaturarako. Baina badago desberdintasun bat: orain arte, nire ustez, euskararekiko harremanaz egin diren gauza gehienak erabat manikeoak dira: euskaldun perfektuak edo bestela erdaldun putasemeak agertzen dira, eta mundua ez da horrela, obviamente. Eta nik ezagutzen ditudan euskaldun gehienak hain zuzen, nobelako protagonistak bezalakoak dira euskarari dagokionez. Euskaraz idatziriko literaturan, askotan, mundu itxiak eta bere biribiltasunean aski perfektuak agertu izan dira, eta hori ez da errealitatea.

Euskaraz gain, gizon-emakume harremanak dira beste ardatzeko bat. Hasieratik abisatzen duzu gizon egoista dela protagonista: kalean jator baina etxean zerbitzatua izan nahi duen gizona.

Duda barik, emakumeen parekatzea da momentu honetan dagoen iraultzarik argiena, emakume subiranistaren iraultza. Gu, gure belaundaldikook, kontziente gara hortaz, baina horrek ez du esan nahi gizalegean erantzuten diogunik horri. Gai hori lehengaia da Mendebaldeko zibilizazioan -existitzen bada-, zibilizazioa eraldatuko duen gaia da, bere joan-etorri guztiekin. Zenbait joan-etorri agertzen dira nobelan, protagonistarengan eta emazte ohiarengan pertsonifikaturik. Adibidez, depresioarena izan da, duda barik, nobelan dagoen konturik serioena.

Gizonezko pertsonaiaren jarrera oso esanguratsua da: konturatzen da gaia ze garrantzitsua den, baina besteak ardura daitezela...

Hori da. Ezkonduta egotearen inguruko hausnarketak ere badu hor garrantzia. Autoritarismo gogor batetik zetorren jendea eta antiautoritarismoan hazi ginen... ez ezkontzea erabaki genuen, edo hobe esan, ezkontza planik ez dugu egin ere egiten. Ez duzu gizartearen aurrean zure konpromiso pribatuaren berri eman beharrik. Baina igual urteekin, kontrako hausnarketa egiten hasten zara: agian ez ezkontzearen atzean egon daitekeela maitasunari buruzko ikuspegi partzial bat, gizartearen aurrean bere konpromisoa berresten duen pertsonaren atzean ez bezala, horrek arriskatzen du: «Guk geuk zuen aurrean konpromiso publikoa egiten dugu, aurrerantzean eta betirako, osasunean zein gaixotasunean». Arketipo formula hori guretzat inposizio baten adierazgarri da, eta urteekin konturatzen zara autoinposizio hori, fede hori, etorkizunean fedea izatea dela. Liburu hau fedeari buruzkoa dela konturatu naiz, otoitz egiteari buruz, etorkizunean sinesteari buruz... bai ezkontzan edo bai euskararen etorkizunean pentsatzeko fedeaz.

Baina protagonistak ez dauka etorkizunean federik.

Ez dauka. Baina nola bukatzen da liburua? Otoitz egiten. Protagonista ziniko oportunista batek otoitz egiten du. Dela Paulo Coelhoren aipamenak, dela ezkontzeari buruzko hausnarketak, dela euskarari buruzkoak... fedeaz hitz egiten da etengabe, superbibentziaz eta irauteaz hitz egiten da. Zer du faltan tipo honek? Fedea. Baina begira ze ideia erreakzionarioa den fedearena!

Eta liburua zerbait bada, modernoa, edo areago posmodernoa da.

Horrexegatik da modernoa edo posmodernoa liburua, fedeaz eta otoitz egiteaz hitz egiten duelako.

Eta gatazkaz.

Etengabeko gatazka dago, baina ez dago gatazka teatralik, gauza txikietan dagoen gatazka kontinuoa baizik. Gatazka neurtua da bizitzaren funtsa.

Protagonista antiheroi bat izanagatik ere jende asko identifikatu da berarekin.

Niri ez zait iruditzen ez heroi ez antiheroi bat denik. Kurioski, hemen ezagutu ditudan zenbait antiheroi egitan ez dira batere antiheroi, baizik eta bere baitan bertute etiko zoragarriak biltzen dituzten pertsonaiak dira. Nik ez dut sinesten heroi/antiheroi dikotomian, ezta euskaldun/erdaldun dikotomian ere, salbuespenak salbuespen noski, badaudelako euskaldun osotuak, zeinentzat erdal mundua zinez den arrotz mundua. Baina liburu hau ez da horri buruzkoa.

Zergatik identifikatu ote da hainbeste jende protagonista horrekin, nahiz eta ez izan gizonezko, ez 40 urteko, ez dibortziatu, ez aita, ez kooperatibista, ez heterosexual?

Nik uste dut jendea identifikatu dela pertsonaia honek ez daukalako misio bat munduan.Tipo honek Euskal Herriaren liberazioa izan balu misio, bestela izango zen identifikazioa. Funtsezkoa da irakurlea ez eramatea misio mesianiko batera. Zuk daukazu misio bat, eta esaten diozu irakurleari: «Bazatoz nirekin misio hori betetzera?» eta orduan irakurleak esaten du, «agian bai, agian ez, agian badut gauza interesgarriagorik egiteko, adibidez, plantxa, eta ez noa zurekin misio mesianiko hori bizitzera». Horrekin ez dut esan nahi misio bat duen pertsonaia batek ezin dituela identifikarazi irakurleak, baina klaro, ea ze misio den, ea ze idazle den eta ea ze proposatzen digun... Ni prest nago misioa duen norbaitekin munduaren akaberara joateko, baina ea ze misio den. Misioa interesgarria iruditu behar zait; misio hori erretorika hutsa iruditzen bazait, ez daukat interesik.

Esan izan da editore lana falta zaiola liburuari.

Zer da editore lana? Zuzentzaile lana?

Hori ere bai, denetik...

Irakurri du jendeak. Nire ustez, oso jende prestu eta zailduak, niri erabateko seguridadea ematen didan jendeak.

Murakami, Houellebecq aipatu izan dira antzekotasunak bilatzen hasita, Kureishi ere aipa liteke...

Ba nik horiek ez ditut irakurri. Houellebecq berandu. Mendebalde osoan dagoen sentsibilidade bat da liburuan erakusten dena, logikoa da gertutasun bat egotea. Houellebecq izan daiteke ziniko bat, baina ziniko frantses bat da, gure zinismoa zinismo aldeano bat da, konparatuta. Zinismo horretara bera datorren herriaren eta egoeraren ezaugarriak proiektatzen ditu bakoitzak.

Aldeano diozu, baina oso unibertsala da liburua.

Esan izan didate, baita ere, triburako idatzi dudala, ba oso ondo! Zer da hori? Erabat kategoria mugikorrak dira, ez aldeano ez unibertsal, ez dira kategoria errealak. Denok dakizkigu adibideak gauza lokaletatik unibertsaltasun zoragarria lortu duten liburuenak eta alderantziz zer esanik ez, kosmopolitismoa jorratzen duten liburu asko erabat estereotipatuak daude eta ez dute inondik ere errealitatearen berri ematen. Sinesgarritasuna eta identifikazioa dira balio dutenak.

{vmproduct:id=562}