XX. mendearen hasierako Kongo Belgikarrean kokatu du Atxagak azken eleberria. Yangambi oihaneko postu militarrean bizi dira Chrysostome, Lalande Biran eta beste zenbait pertsonai, Leopoldo II.a erregearentzat lan egiten dutenak. Bistan da idazleak 180 graduko bira eman duela
juan G. andres
DONOSTIA. Bernardo Atxaga (Asteasu, 1951) bere bakardadean egon zen Nevadan bizi izan zen urtebetean eta, egonaldi horri esker, bere ibilbideko urrats berri eta garran-tzitsua eman du. Emaitza Zazpi etxe Frantzian eleberria da, Pamiela argitaletxeak kaleratua. Apirilean, gainera, gaztelaniazko itzulpena plazaratuko du Alfaguarak, galegoz eta katalanez argitaratzearekin batera.
Noiz erabaki zenuen Obabatik aldentzea?
Egia esan, Obabakoak idatzi nuen garaian bezala gertatu zait. Camilo Lizardi argitaratu arte ez nuen Obabako metafora, geografia edo giro orokor hori sortu. Halako batean, karpeta batean neuzkan testuak Obababarekin hasi ziren erlaziona-tzen. Eta Zazpi etxe Frantzian modu berean etorritako beste hasiera bat da. Umorearekin lotutako hainbat testu nituen, Lezio berri bat Ostrukari buruz , zenbait poema, aldizkarietan kaleratutako idazkiak… Eta Nevadara joan nintzenerako oso garbi ikusi nuen Obabarena mundu itxia zela niretzako.
Berehala jakin izan zenuen?
Nork sentitu egiten du hori. Cernudak esaten zuenez, "ze gutxi dakien maitaleak maitasunaz maitasuna joan denean". Halaxe da. Bat batean konturatu nintzen mundu horretan ez nengoela, hori bukatu dela, jada esanahi poetikorik ez duela. Barneko irudipena da, baina oso sendoa. Eta zaila da barruak agintzen ez duenean hor jarraitzea.
Eta Kongo belgikarrera joan zinen. Zergatik?
Ni Obaba berri baten bila nenbilen, Obabaren ordeko baten bila. Halako geografia bat, leku isolatu bat aurkitu nahi nuen eta jakin banekien leku horretan gertatuko zenak militarrekin zerikusia izango zuela. Gero egunkariak eta aldizkariak hartu eta esaldi ustelak azpimarratzen hasi nintzen. Banekien leku berri horretan ez zutela hitz egingo Bibliaren antzeko lengoaiarekin, hala nola nekazariek, lengoai eta hizkera usteldu horrekin baizik. Pentsatzen hasi nintzen Amazonian kokatuko ote nuen eta halako batean gogoratu nuen Mark Twainek idatzi zuela Leopoldo II.a Belgikako erregea kriminal izugarria zela. Kongon egindako sarraskiaren aurkako testu haiek berreskuratu nituen eta hortik abiatu nintzen. Kongoa neukan, erregea, Afrikako leku isolatua… Handik atera zen nobela.
'Heart of Darkness' Joseph Conraden liburua ez duzu aintzat hartu?
Leopoldo eta Kongoko sarraskia modu askotan zabaldu zen mundura. Mark Twainek eta Arthur Conan Doylek, esate baterako, denuntziatu egin zuten, baina munduan barrena gelditu dena Conraden nobelatxoa da. Ni oso urrun sentitzen naiz estetika eta ikuspuntu horretatik, horrorea modu historikoan tratatzea ez zaidalako gustatzen. Ni erosoago sentitzen naiz beste literatura batean, ez hain historikoa, utopikoaren aurkakoa baizik… Jonathan Swiften Gulliver's Travels edo Saki eta Ambrose Bierce egileen umorearen gertuago sentitzen naiz.
Baina Conraden nobelan Kurtz pertsoniak aipatzen zuen "horrorea" nabaria da zurean ere…
Kongon gertatutako masakrea txostenetan eta argazkietan agertu zen, horrorezko mundu bat izan zen. Deigarria egiten zaidana hauxe da, guk europarrok garai horri belle epoque deitzen geniola eta gaur egun Bruselan garai horiek gogoratzen dituzten hiribideak eta monumentuak daudela, handik ateratako aberastasun guztiekin… Twainen eta Conan Doyleren salaketak, berriz, erabat ahaztuta daude. Gaur egun, alabaina, ez zeukan zentzurik Twainen denuntziaren erreplika bat egiteak, eta parodiaren alde egin nuen, umorea edo komikotasuna egoera desesperagarri eta krudelei buruz hitz egiteko modurik egiatiena baita.
Umorea asko aipatu duzu, baina nobelan gertatzen dena benetan krudela da.
Bai. Kasu honetan distortsio bezala erabili dut umorea, gauzak hobeto ikusi ahal izateko. Komikotasunaren elementu asko erabili ditut, parodia eta txiste errazak, kasu. Eta batzuetan ez da barre egiteko umorea, nolabaiteko distantzia hartzeko baizik. Litekeena da termino zehatzena "komikotasun beltza" izatea.
Lalande Biran Yangambiko kapitainak neskatila bat bortxatzen du ostegunero eta talentu handiko poeta da.
Mundua bitasunez beteta dago eta gehienak ez dira egiazkoak. Bitasun horietako bat militarraren eta poetaren artekoa da, eta Espainian horren adierazle izan ziren Unamuno eta Millan-Astray. Gogoangarria da biek Salamancako Unibertsitatean 1936. urtean izan zuten enfrentamendua. Nire ustez, Millan-Astray ez zen militar trakets, baldar eta ergela, baizik eta oso ondo idazten zuen familia kultu bateko intelektuala. Eta areago esango dut: poeta bat zen. Unamunoren aurrean "¡Viva la muerte!" bota zuen oihu hori bere osotasunean irakurriz gero, benetan esaldi kontzeptista da, esaldi barrokoa, asko irakurri duen norbaitena. Gizon hura japoniarren samurai kodea espainolera itzuli zuen pertsonai fina zen, eta legioa sortu zuen samurai kodearen arabera. Pentsatzen aritu naiz krimena eta poesia oso hurbil ibili direla aspaldi honetan. Eta Millan-Astrayren kontu hori gogoan izan nuen oso Lalande Biran pertsonaia sortzeko garaian.
Zaila izan zen bere larruan sartzea?
Bai, arriskurik handiena nire sadismoa pertsonaian proiektatzea zen. Biran, gainera, egiazko militar batean oinarrituta dago. Lagun batek kontatu zion nire aitari Marokoko Sifi Ifnin zegoenean ofizial baten laguntzailea zela eta astero eraman behar ziola neska birjin bat. Bortxatu ondoren, militar hark amodiozko gutuna idazten zion emazteari. Oso krudela bada ere, ezin nuen Biran poeta kaskar gisa deskribatu. Horregatik bere poema ahalik eta ondoen idazten saiatu naiz. Hori zor nion pertsonaiari.
Bestetik, Euskal Herriari buruzko aipamen bakarra dago, istorioan garrantzi handirik ez duen Biarri-tzeko argazki batekoa.
Ziur asko, nobela honetan eta etorkizunean etorriko direnetan gaia ez da Euskal Herria izango. Euskal Herria bizitokia izango da niretzat eta nire ardurak izango ditut hemen, baina literaturan ez daukat Euskal Herrira itzultzeko batere asmorik.
Agortu al da mundu hori?
Ez naiz oso erlijiosoa, baina gero eta budistagoa naizela uste dut. Budistek esaten dutenez, hitz egin behar da baina halako batean isiltzea garrantzitsua ere bada. Esan behar nuen guztia esana daukat. Nire barruak ez du gehiago ematen. Gogoratzen dut Obabakoak idatzi nuenean oso indartsu atera nintzela, baina pixkanaka-pixkanaka energia hori ahultzen joan da eta azkeneko energiarekin Soinujolearen semea idatzi nuen. Eta bukatu da. Orain dela hamar urte nahiago nukeen pausoa eman, baina aldaketa horiek denbora behar dute.
Uste al duzu ohiko irakurleei arraroa egingo zaiela Euskal Herriaren inguruko erreferentziarik ez topatzea?
Horrek harritu nau… Irakurri duen batzuek esan didate espero zutela bat batean Euskal Herriko misiolariren bat iritsiko zela Kongora… Ez zait burutik pasa baina egia da irakurle askok Obaba agertzea espero duela… Harritu? Harrituko dira. Jendeak ezustekoa hartuko du, ona li-tzateke hori. Irakurlea joango da testuaren barrena. Liburuaren indarra, hain zuzen, hauxe da, bat batean zalantzak sortzen dituela.
Mugatu beharko bazenu, zein izango litzateke nobelaren gai nagusia?
(Pentsakor) "Erne, irakurtzen ari zaren bitartean gauza asko gertatzen ari dira". Hori da esan nahi dudana. Tranpa bat izango litzateke zerbaiten alegoria dela esatea. Beste lema bat izan daiteke: "Liburu honen orrialde bakoitzak bi intentzio dauzka".
