Bilbo eta Oñatiko «gure mundutxoa» da Etxegoienen eleberriko paisaia

«Familiaren metafora izan liteke autokarabana, edo kooperatibena, edo aberriarena»

Argazkia: Mikel Fraile

Donostia. Felix Ibargutxi

DV. Fermin Etxegoienek (Oñati, 1966) Autokarabana eleberria plazaratu du. Lehenengo fikzio lana du, aurretik Neurona eta Zeurona saiakera zeukan argitaratua. Ez da bidaia liburua, ez da road movie bat, nahiz eta azalen autokarabana bat ageri den, baina estanpa ez-ohikoa hala ere: autokarabana hori bakar-bakarrik dago aire libreko aparkaleku zabal batean, farola baten argiaren pean. «Metaforatzat har daiteke autokarabana. Izan liteke gure patu moderno honen metafora, edota familiarena, edo kooperatibena. Aberriaren metafora moduan ere har liteke», esan zuen idazleak atzoko aurkezpenean.

Protagonista nagusia gizonezko bat da, kooperatiba batean lan egiten duena. «Oportunista dat da, gizarte honek oportunista izatera eramaten baitzaitu. Balore sendoak eta ideologia ondo errotua daukan gizarte batean bizi da», jarraitu zuen Etxegoienek. Bi kokaleku nagusi ditu istorioak: Bilbo eta «herri monumental», Bergara eta Arrasate inguruan dagoen herria. Beraz, Oñati izan liteke bigarren kokaleku hori, idazlearen jaioterria. «Herriko kuadrillan, gehien-gehienak kooperatibaren batean ari dira», esan zuen Oñatin jaio eta Bilbon bizi den kazetari honek. Urteak dira telebistako gidoigintzan ari dela, eta aspaldi honetan Kalaka telesaioko lantaldean ari da.

Liburuan, ubikuitateaz ere egin du gogoeta Etxegoienek: «Nik usted dut ubikuitateari buruzko hausnarketa dagoela liburuan, hau da, aldi berean toki askotan egoteko ahalmen hori...»

Autokarabana-k badu zer ikusirik 2004an idazle honekplazaratu zuen Neurona eta Zeurona saiakerarekin. «Eleberri honetan etengabeko hausnarketa dago hizkun-tzari buruz. Nire euskaltasuna osoa den edo higatua den, hori da ardatzetako bat. Parodiatxoa ere badago aurreko liburu horrena». Estiloari dagokionez, ez da ohiko idazkera. Adibidez, pertsonaien arteko elkarrizketetan ez da hasierako gidoirik ageri. «Baina nire asmoa ez zen esperimentala izatea. Areago: asmo antiesperimentalez jokatu dut".

Pamiela argitaletxearen izenean, Joxe Angel Irigaray editoreak esan zuen «benetako bizipenetan oinarritua» dagoela eleleberria, baina gertaera horiek fikzionatu egin omen ditu Etxegoienek. «Nobela errealista da, baina ez naturalista, eta oso bizia da, oso erraz irakurtzen da».

Autokarabana bat bakarrik, gauaren iluntasunean, aparkaleku huts batean aparkaturik, farola baten argi txikiaren pean. Fermin Etxegoien kazetariaren (Oñati, 1966) lehen eleberriaren azal beltzeko irudiak galdera bat planteatzen du: zer gertatzen da? Eta hirurehun eta hogeita piku orrialdetan dago erantzuna, Autokarabana eleberrian (Pamiela). «Autokarabana gauza askoren metafora da: familiaren metafora, kooperatiba baten metafora, aberriaren metafora... Autonomia duen tramankulua baina helbururik ez duena, batasuna duena baina helmugabakoa».

Gizarte modernoaren metafora da Etxegoienen autokarabana. Mundu garaikideari errealismoz beterik eginiko begirada, Autokarabana. Herri bateko kooperatiba batean lan egiten duen gizonezko bat da protagonista, familiaren, kooperatibaren edo aberriaren inguruan dituen gora-beherek bizi dutena.

«Aspaldi nuen gure mundutxoa erakusteko gogoa», hala azaldu du nobelaren abiapuntua Etxegoienek. Ez tramaz, ez hariaz ez du askorik aurreratu nahi izan, protagonistaren bizipenen gainean dagoela eraikia soilik. Bizipen horietako bat banaketakoa da, eleberriaren hasieran azaltzen den eran: «Argitu behar dut honakoa ez dela nire lehen banaketa larria. (...) Emaztea engainatuz emakume gazteago batekin ibiltzen hasi nintzen, aitor dezadan».

Ideologia sendoa errotua dagoen inguru batean kokatua dago protagonista, «bera ere errealitate horren parte da, baina oportunista da, naturan hori dela nagusi iruditzen baitzaio». Etxegoienetik asko du protagonistak, esperientzian oinarrituriko literatura idatzi baitu. Ez da, alabaina, hain modan dagoen autofikzioaz mintzo egilea; berea «muturreko fikzioa» dela dio. «Fikzioaren bidez errealismoa gorde liteke? Hor dago liburuaren gakoetako bat».

Joxe Angel Irigarai Pamiela argitaletxeko editorearen arabera, barne bidaia ez, baizik eta barnetik kanpora eginiko bidaia da Etxegoienena, «errealismoz betea, baina ez naturalista».

Han eta hemen dagoena

Han eta hemen, bietan egon nahi du Etxegoienen pertsonaia nagusiak. «Ubikuitateari buruzko fikziozko hausnarketa ugari dago». Bi identitate nagusi jorratzen baititu protagonistak: bata familia barruan eta bestea kanpoan. Han eta hemen, gizarte modernoaren erretratu horretan koordenada ezagunetan ibili da idazlea. Debagoienean eta Bilbon, bereziki. Baina baita Pirinioetan eta Bordelen ere, besteak beste. «Oso eleberri mugikorra da, baina ez da road-eleberri bat».

Mugikortasun horrekin doa loturik Etxegoienek hautatu duen idazkera ere. «Erritmo bizia» nabarmendu du editoreak, eta «kontakizunak harilkatzeko dohaina» azpimarratu. «Zer baino gehiago, nola kontatzen duen da interesgarria; fondoaren eta formaren arteko oreka oso ondo dago emana». Idazkera hautatzean, «asmo antiesperimentala» izan du kazetariak. Elkarrizketetan, esaterako, gidoiak kendu ditu, «irakurgarritasunaren alde». Eta kaleko hizkuntza ez, landuagora jo du. «Hizkuntzari maila bat eman dio, ez jasoegia», azaldu du Irigaraik. «Irakurlea atxikita gelditzen da hasieratik, oso gertukoa eta sinesgarria delako».

Hizkuntzari buruzko hausnarketa ugari biltzen ditu eleberriak. Protagonistak Fermin Etxegoienetik asko duen bezala, aurreko liburu Neurona eta Zeurona-tik ere bai baitu Autokarabana-k. Hizkuntzaren inguruko hausnarketa horiek daude «protagonista den tokikoa delako, bere euskalduntasuna higatua ala betea dagoen gogoeta egiten duelako, baina errealismotik, ez saiakeraren ikuspegitik».